Ursula von der Leyen kartlarını masaya koydu ve üstelik bir de son tarih belirledi.
Ursula von der Leyen’in AB liderlerine gönderdiği seçenekler mektubu, yeni borçlanma ya da Rus varlıklarının kullanılması seçeneklerini sunuyor.
Avrupa Komisyonu Başkanı von der Leyen, Avrupa Birliği’nin Ukrayna’nın finansal ve askerî ihtiyaçlarını önümüzdeki iki yıl boyunca nasıl destekleyebileceğine dair üç temel seçeneği içeren bir mektubu, AB’nin 27 liderine gönderdi.
Belge, her bir seçeneğin artılarını ve eksilerini ayrıntılı biçimde ele alıyor ve Aralık ayında yapılacak kritik zirve öncesinde görüşmelere aciliyet duygusu katıyor.
Von der Leyen mektubunda şu ifadeler yer alıyor:
“Bu notta sunulanlar hem şekil hem de sonuçları itibarıyla sert. Açık şekilde görünüyor ki kolay bir seçenek yok. Avrupa, tereddüt ya da mükemmel ve basit çözümler arayışıyla doğacak bir felci göze alamaz çünkü böyle çözümler yok.”
İşte uzun süredir beklenen seçenekler belgesinden öğrendiklerimiz.
Şaşırtıcı rakamlar
Von der Leyen’in 12 sayfalık mektubu, Ukrayna’nın gelecek yıl ve 2027’de Rusya’nın geniş çaplı işgaline karşı savaşmaya devam edebilmesi için ihtiyaç duyacağı muazzam desteği ortaya koyuyor.
Avrupa Komisyonu, Ukrayna’nın silahlı kuvvetleri için 83,4 milyar euro, ekonominin işlemesi için ise 55,2 milyar euro gerektiğini tahmin ediyor. Bu da önümüzdeki iki yıl için toplam 135 milyar euro anlamına geliyor.
Karşılaştırmak gerekirse, Rusya’nın savaşı başlattığı Şubat 2022’den bu yana AB, Ukrayna’ya 66 milyar euro askeri yardım ve 100,6 milyar euro mali destek sağladı; ayrıca dondurulmuş Rus varlıklarının beklenmedik kârlarından 3,7 milyar euro aktarıldı.
Bu da önümüzdeki iki yılda AB’nin, neredeyse son dört yılda yaptığı kadar katkı sağlayacağı anlamına geliyor.
Artış, doğrudan Donald Trump’ın Beyaz Saray’a dönüşüyle bağlantılı. Yeni ABD yönetimi, Joe Biden dönemindeki silah ve mühimmat bağışları da dahil olmak üzere doğrudan yardımın büyük bölümünü kesti.
Bu durumda faturayı büyük ölçüde AB üstlenmek zorunda kalıyor. İngiltere, Norveç, Kanada ve Japonya gibi bazı Batılı müttefiklerin katkıları olsa da, yükün aslan payı Avrupa’ya düşecek.
Von der Leyen mektubunda şöyle devam ediyor:
“Rusya’nın saldırganlığı devam ederken ve savaşın maliyeti arttıkça, Ukrayna’nın finansal direnci eriyor. 2026 ve sonrasında sürdürülebilir ve artırılmış destek sağlanmazsa, Ukrayna ciddi bir ekonomik çıkmaza girme riskiyle karşı karşıya kalacak; bu da hem kendini savunma kapasitesini hem de temel devlet işlevlerini sürdürmesini zayıflatacaktır.”
Güvenilir ama maliyetli borçlanma
Belgedeki ilk iki seçenek özünde yeni borçlanmaya dayanıyor.
Seçenek 1, ulusal düzeyde sağlanacak ve geri ödemesiz hibeleri içeriyor. Seçenek 2 ise aynı yöntemin AB düzeyinde ortak şekilde uygulanması. Birincisi gönüllü, ikincisi ise onaylandığı anda tüm üye devletleri kapsayacak.
Her iki seçenek de finans piyasalarına gidip yeni kaynak yaratılmasını gerektiriyor. Bu da yüksek bütçe açığı bulunan ülkeler için sorun teşkil ediyor.
Von der Leyen’e göre bu mekanizmaları işletmek teknik olarak kolay olsa da, hibeler üye ülkelerin bilançolarına yansıyacağı için hemen bir mali etki yaratacak. Ülkeler hem anaparayı hem de faizi üstlenmek zorunda kalacak.
Ortak borçlanma seçeneğinde, toplanacak fonların teminatı ülkelerin ekonomik büyüklüklerine göre belirlenecek ve faiz ödeme yükümlülüğü de buna göre paylaşılacak. Eğer bir ya da birkaç ülke sistemden ayrılmak isterse, geri kalanlar aradaki farkı kapatmak zorunda kalacak.
Von der Leyen ayrıca, ortak borçlanmanın “zaten son derece yoğun bir dönemde” gerçekleşeceği konusunda uyarıyor ve piyasadan en iyi borçlanma oranlarının alınabilmesi için “çok dikkatli yönetilmesi gerektiğini” söylüyor. (AB, COVID-19 kurtarma fonunun geri ödemelerine hâlâ başlamadı.)
Seçenek 1 ve 2, AB’nin ortak bütçesini ek bir güvence olarak kullanabilir. Ancak mevcut bütçe kuralları AB dışındaki bir ülke için borçlanmayı yasaklıyor.
Bu kuralın değişmesi için tüm üyelerin oybirliği gerekiyor ancak Ukrayna’ya desteğe karşı çıkan Macaristan nedeniyle bunun gerçekleşmesi oldukça zor görünüyor.
Kayıp Rus varlıkları aranıyor
Kredi, savaşın ilk günlerinden bu yana dondurulmuş durumda olan Rusya Merkez Bankası varlıklarına dayanacak. Yaklaşık 185 milyar euro değerindeki bu varlıkların büyük bölümü, Brüksel’de bulunan merkezi menkul kıymet saklama kuruluşu Euroclear bünyesinde tutuluyor.
Henüz denenmemiş bu sisteme göre Euroclear, nakit bakiyelerini Avrupa Komisyonu’na aktaracak; Komisyon da Birlik adına Ukrayna’ya 140 milyar euroluk kredi verecek. (Kalan 45 milyar euro, G7’nin hâlihazırdaki kredi hattını karşılamak için kullanılacak.)
Ukrayna’dan krediyi geri ödemesi yalnızca Rusya savaşını sona erdirdikten ve neden olduğu tahribatı tazmin etmeyi kabul ettikten sonra talep edilecek. Bunun ardından Komisyon Euroclear’a geri ödeme yapacak, Euroclear da Rusya’ya ödeyerek döngüyü tamamlayacak.
Eylül ayında fikir ilk ortaya atıldığından beri, varlıkların birincil koruyucusu konumundaki Belçika, yalnızca kendisinin ön safta olmasından şikâyet ediyor ve mevcut tüm varlıkların yerinin tespit edilmesi için tam şeffaflık talep ediyor. Sonuçta Komisyon, AB genelinde yaklaşık 210 milyar euro Rus devlet varlığı bulunduğunu defalarca dile getirdi.
Rusya’nın dondurulmuş varlıklarına en fazla Belçika'nın sahip olmasına ilişkin olarak "şişman tavuk” benzetmesi yapan Belçika Başbakanı Bart De Wever geçen ay bu durumu şöyle özetlemişti: “En şişman tavuk Belçika’da ama etrafta başka tavuklar da var. Kimse bundan hiç bahsetmiyor.”
Von der Leyen mektubunda, nerede tutulduğu hâlâ belirsiz olan kalan 25 milyar euronun da kullanılabileceğinin sinyalini veriyor. Bu, tazminat kredisinin başlangıçtaki 140 milyar euroluk rakamı aşabileceği ve dolayısıyla daha uzun vadeli olabileceği anlamına geliyor.
Ancak von der Leyen mektubunda hızlıca bir uyarı ekliyor: Bu 25 milyar euro “ticari bankalarda” tutuluyor ve bu bankalar özel hesaplara erişim verilmesine itiraz edebilir.
Sonsuza dek sürebilecek garantiler
Von der Leyen, mektubunda Belçika’nın endişelerini yatıştırmaya geniş yer ayırıyor. Tesadüfen değil, belge kendisinin De Wever ile görüşmesinden üç gün sonra paylaşıldı.
Belçika hükümeti, Moskova’nın açabileceği milyarlarca euroluk bir dava ihtimalinden ciddi şekilde kaygılı. İki ülke, anlaşmazlık durumunda tahkimi öngören 1989 tarihli bir yatırım anlaşmasıyla birbirine bağlı. Benzer bir anlaşma, bir Rus oligarkının Lüksemburg’da 14 milyar euroluk dava açmasına olanak tanımıştı.
Von der Leyen, ilk adım olarak Belçika’nın bu anlaşmadan çekilmesini öneriyor.
Daha sonra üye ülkelere, yalnızca 185 milyar euroluk dondurulmuş varlıkların kendisini değil, aynı zamanda muhtemel tahkim tazminatlarını da kapsayacak şekilde “hukuken bağlayıcı, koşulsuz, geri alınamaz ve talep üzerine yerine getirilen garantiler” sağlamaları çağrısında bulunuyor.
Bu garantilerin, varlıkları donduran yaptırımlar savaş bitmeden kaldırılırsa ve Moskova tazminat ödemeyi kabul ederse, eksiksiz şekilde hazır olması gerekiyor. Her ne kadar geçen yıl benzer bir girişim Macaristan tarafından engellenmiş olsa da Von der Leyen, karar alma sürecinde oy birliğinden nitelikli çoğunluğa geçilebileceğine dair üstü kapalı sinyaller veriyor.
Von der Leyen, olası hukuki süreçler ve yaptırımların yeniden uzatılması konusundaki belirsizlik nedeniyle, üye devletlerin sağlayacağı bu garantilerin “sonsuz bir süre” devam edebileceğini de kabul ediyor.
Zincirleme etkiler
En katı anlamıyla bakıldığında, tazminat kredisi uluslararası hukukun kesin biçimde yasakladığı egemen varlıklarına el konulması kapsamına girmiyor; çünkü Rusya, neden olduğu yıkımı tazmin etmeyi kabul ederse parasını geri alma şansına sahip olacak.
Yine de von der Leyen, herkesin bunu bu şekilde yorumlamayabileceğini kabul ediyor. Yabancı yatırımcılar bu girişimi doğrudan bir el koyma olarak görebilir ve euro bölgesinden kaçabilir.
Mektupta, “Finans piyasaları da dahil olmak üzere potansiyel dolaylı etkilerin tamamen göz ardı edilemeyecek. Bu algıyı tersine çevirmek için Birlik ve muhtemelen uluslararası ortaklar tarafından koordineli bir çaba gerekebilir,” deniyor.
Von der Leyen, Rus varlıklarının daha küçük bir bölümünü elinde bulunduran diğer G7 ortaklarının da aynı tazminat kredisi modelini uygularsa, itibar riskinin “daha da azaltılabileceğini” söylüyor.
İngiltere ve Kanada bu benzeri görülmemiş modeli uygulama konusunda istekli görünürken, ABD ve Japonya daha temkinli yaklaşıyor.
Batılı müttefikleri ikna etmenin önemine, Avrupa Merkez Bankası (ECB) Başkanı Christine Lagarde, ekim ayında AB liderleriyle yaptığı görüşmede dikkat çekmişti. De Wever da onun bu uyarısına atıf yaparak şöyle demişti: “Bunu tek başımıza yapmamak iyi olur.”
Yap ya da boz
Von der Leyen mektubunda hangi seçenek seçilirse seçilsin, hızlı seçilmesi gerektiğini vurguluyor.
Bir noktada "Hız çok önemli" diye yazıyor.
Ukrayna'nın 2026 yılının ikinci çeyreğinde yeni bir dış yardıma ihtiyacı olacak. 2026'nın ilk çeyreğinin diğer Batılı ortaklar tarafından karşılanması bekleniyor, ancak bundan sonra sorumluluk doğrudan AB'nin omuzlarına binecek.
Eğer bu yeterli bir motivasyon değilse, von der Leyen liderlere Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) aralık ya da ocak ayında Ukrayna için yeni bir yardım programına karar vereceğini hatırlatıyor. Kiev'in olumlu bir yanıt alabilmesi için, mali durumunu sürdürme konusunda "kesin bir kararlılık" göstermesi gerekiyor ki bu da sadece Avrupa yardımının kefil olabileceği bir şey.
Bu da AB liderlerinin 18-19 Aralık tarihlerinde Brüksel'de bir araya gelerek bir karar vermeleri gerektiği anlamına geliyor.
Belçika'nın endişeleri aşılamaz ve tazminat kredisi tartışması uzarsa, blok yardımın aniden kesilmesini önlemek için "köprü çözümler" olarak Seçenek 1 veya Seçenek 2'yi ya da her ikisinin bir karışımını devreye sokabilir.
Von der Leyen, "Nihayetinde Ukrayna'da yaşananlar, ülkenin kendisi için olduğu kadar bir bütün olarak Avrupa'nın geleceği için de temel önem taşıyor," dedi.
Euro News
