Ozon tabakasıyla ilgili yıllardır süren küresel mücadele sonuç veriyor gibi görünüyor.
2024 verileri iyileşmeye işaret etse de, uzmanlar temkinli. Peki bu gerçekten kalıcı bir toparlanma mı? Yoksa gezegenin en kırılgan kalkanı yeni tehditlerle karşı karşıya mı?
Bir zamanlar öğretilen ilk çevre felaketlerinden biriydi: Ozon tabakasında dev bir delik açıldı! Lise yıllarımda derslerde sık sık bu konuyu konuşurduk. Güneş ışınlarının tehlikeleri, spreylerin zararı, ozonun yok oluşu... Deodorantlardan çıkan gazların gökyüzünü deldiği anlatılır, öğle saatlerinde güneşe çıkmamak gerektiği sıkı sıkı tembihlenirdi. Hepsi bir felaket senaryosu gibiydi.
Şimdi ise bilim dünyası, onlarca yıl süren küresel çabaların sonuç vermeye başladığını söylüyor. Peki bu gerçekten bir mutlu son mu? Yoksa tüm bu iyileşme verileri, kırılgan bir dengede duran geçici bir rahatlamadan mı ibaret?
Yeni bilimsel raporlar, umutla temkinli olmanın sınırında dolaşıyor. Ozon tabakası eski sağlığına mı kavuşuyor, yoksa yeniden tehdit altına mı giriyor? Cevaplar gökyüzünde ama gözümüzden kaçan önemli detaylar da var.
Eylül 1987’de Ozon tabakasını incelten maddelere ilişkin Montreal Protokolü kabul edildi. Daha sonra protokol maddeleri 1990’da (Londra), 1992’de (Kopenhag), 1995’de (Viyana), 1997’de (Montreal), 1999’da (Pekin) ve 2007’de (Montreal) tekrar düzenlendi. Türkiye ise protokole 19 Aralık 1991 tarihinde taraf oldu ve tüm değişiklikleri kabul etti.
BİLİMSEL BULGULAR NE DİYOR? 2024 VERİLERİ UMUT VERİCİ
En yeni çalışma bu ‘koruyucu kalkanın’ iyileşme yönünde olduğunu gösteriyor. Dünya Meteoroloji Örgütü’ne (WMO) göre, 2024 yılında stratosferik ozon örtüsü önceki yıllara kıyasla daha sağlıklı bir seviyeye ulaştı.
Ayrıca, Antarktika üzerinde her bahar oluşan ozon deliği, 1990‑2020 ortalamasının oldukça altında seyretti. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’in sözleriyle: “Ozon tabakası iyileşiyor. Bu başarı, ulusların bilimin uyarılarını dikkate aldığında ilerlemenin mümkün olduğunu hatırlatıyor.”
2024 yılında gözlemlenen veriler, umut verici bir tablo çiziyor. Geçen yıl 29 Eylül’de ölçülen maksimum ozon kütlesi açığı 46,1 milyon ton olarak belirlendi. WMO raporunda, ozon kaybının “ortalamanın altında seyrettiği” belirtiliyor ve bu durum kasım ortasına kadar da devam etti.
Rapor ayrıca geçen yıl eylül ayı boyunca geç başlayan ozon tabakası incelmesi, ardından maksimum açığa ulaşıldıktan sonra görece hızlı bir toparlanma yaşandığını da söylüyor.
Her ne kadar iyileşme sinyalleri güçlü olsa da bazı risk faktörleri hâlâ gündemde…
Hürriyet